historische vereniging warder

Warder Onder Water bestaat

In 2012 en 2013 heeft de Historische Vereniging Warder samen met de afdeling Zaanstreek-Waterland van de AWN Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie gedoken in het Markermeer. Het vermoeden was dat daar resten te vinden zouden zijn van de oudste bebouwing van Warder. En dat bleek zo te zijn. We vonden resten vanaf de 11-de eeuw. Er is voldoende bewijs dat waar nu het Markermeer is, ooit oude bewoning van Warder is geweest.

Minisymposium

Op 15 maart presenteerden de Historische Vereniging Warder en de afdeling Zaanstreek-Waterland van de AWN Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie de uitkomsten van een aantal “duikexpedities”. Uitgenodigd waren de officiële instanties – de gemeente Zeevang, het hoogheemraadschap en de provincie –, de historische verenigingen uit de omgeving, amateurarcheologen uit het netwerk van de Archeologische Vereniging en natuurlijk de leden van de historische vereniging. De zaal was goed gevuld.

Michiel Bartels, archeoloog van de gemeente Hoorn, houdt een lezing over het onderzoek in het Hoornse Hop.

Als eerste hield Joop Stolp een presentatie over het ontstaan van ons gebied. Hij nam ons mee naar de periode voor het begin van onze jaartelling en gaf aan hoe het landschap van de Zeevang er toen uitzag. Een van de oude namen van Warder is Werther, een naam die ook in de oude geschiedenis van Schleeswijk-Holstein in Duitsland voorkomt. Daaruit leidde Joop Stolp af dat het waarschijnlijk is dat de stichters van Warder uit het oosten gekomen zijn. Zij staken het toen veel kleinere Almere over en vestigden zich op de westoevers. Die oever lag toen veel oostelijker dan de huidige kustlijn. Omstreeks de 11-de eeuw en misschien wel eerder, is dit gebied bevolkt.
Zeevang was in die tijd een uitgestrekt veengebied, dat een paar meter hoger lag dan nu. Het was gevormd in de luwte van de duinen. Langzamerhand maakten zij het gebied geschikt voor landbouw. Het belangrijkste was om het drassige gebied droger te maken. Mensen groeven sloten om het gebied geschikt te maken voor landbouw en bouwden hun woningen. Als eerste groeven zij daarvoor een brede sloot van noordwest naar zuidoost. Met de grond die daarbij vrij kwam maakten zij aan de oostkant een dijkje waarop zij droog konden wonen. Dat dijkje is waarschijnlijk de huidige dorpsstraat. Voor de presentatie van Joop Stolp klik HIER. Hierna nam Michiel Bartels, archeoloog van de gemeente Hoorn, ons mee in het archeologische onderzoek dat vooral in het Hoornse Hop is gedaan. Op de bodem van het Markermeer moeten nog veel heel oude resten zijn te vinden uit de IJzertijd en de Bronstijd. Toen was het Markermeer nog land, dat doorsneden was met kreken. Vooral aan de oevers van de kreken woonden toen mensen. Later ontstond het Almere en trokken de mensen hier weg. Zoals Joop Stolp al aangaf vestigden ze zich rond de 11-de eeuw weer in het gebied. Vooral door grote overstromingen in de 15-de eeuw sloegen grote gebieden weg en ontstond de Zuiderzee. De archeologen van de gemeente Hoorn hebben in het huidige Markermeer onderzoek gedaan met behulp van sonar (echopeilmeting door geluidsgolven). Daarmee kun je onder water de contouren van oude resten zien: dijken, watergangen en schepen die vergaan zijn. Hun onderzoek heeft de oude slootpatronen en dijken uit de tijd voor de 15-de eeuw aangegeven. Zo lag Hoorn vroeger veel zuidelijker dan nu. Ook toonde het onderzoek aan dat er veel oude scheepswrakken liggen. Statistische berekeningen geven aan dat er vanaf de 16-de eeuw gemiddeld 1,8 schip per jaar verging op de oude Zuiderzee. Heel veel resten kennen we nog niet. Centraal in het betoog van Michiel Bartels stond dat er heel veel waardevols ligt op de bodem van het Markermeer. Waardevolle resten waar we zuinig op moeten zijn. Bij de uitvoering van plannen als de luwtestructuren, de dijkverzwaring en de Markerwadden moet hier goed rekening mee worden gehouden. Voor de presentatie van Michiel Bartels, klik HIER.

De vondsten

Toen kwam de hoofdschotel. Menno de Boer van de AWN presenteerde de vondsten die zijn opgedoken uit het Markermeer. Voor de presentatie van Menno de Boer, klik hier. Voor het filmpje over het duiken, klik HIER. Voor foto’s van de belangrijkste vondsten klikt u HIER

Een vondst wordt opgehaald en de vindplaats genoteerd (foto M. Boer AWN Zaanstreek)

Bij Etersheim is het een hele zoektocht geweest voordat de sarcofaag werd gevonden en ook later om de sarcofaag terug te vinden en boven water te halen. Geleerd hebbende van die ervaring hebben we eerst goed uitgezocht waar we de grootste kans hadden om oude resten te vinden. Uit archeologisch onderzoek weten we dat iets oostelijk van de huidige dorpsstraat een rij terpjes uit de middeleeuwen ligt. Dat is een mogelijke aanwijzing van vroege bewoning. We hebben toen een lijn langs die terpen getrokken naar het Markermeer en een lijn vanuit de huidige dorpsstraat. Die kwamen samen in het Markermeer. Daar zijn we gaan duiken.

Mede bepalend voor die plek was ook het plan van het hoogheemraadschap voor het versterken van de dijk. Het hoogheemraadschap is van plan om vanaf ongeveer de catamaranhaven tot Edam buitendijks een grondlichaam aan te brengen. Dat komt 150 meter uit de teen van de dijk. Mogelijk oude resten van Warder verdwijnen dan voorgoed onder dat grondlichaam. Daar zijn die resten op zich veilig opgeborgen. Maar dan moeten we wel eerst weten wat we daar gaan opbergen. Onderzoek is dus nodig naar wat daar mogelijk ligt.

We hebben met boeien een traject uitgezet. Zo konden we op het water goed zien waar we moesten duiken. Bij dat duiken moet u zich voorstellen dat het echt tasten in het duister is. Het water van het Markermeer is zo troebel dat je letterlijk geen hand voor ogen ziet. Op gevoel zochten de duikers de bodem af. Volgens de regels mogen we alleen oppakken wat zo voor het grijpen ligt, graven mag niet. En daar hebben we ons netjes aan gehouden. Het duiken deden we wanneer het water het minst troebel was, zodat je nog niet teveel last had van waterplanten en het water niet te koud was. Dat gebeurde in mei 2012 en in juni en september 2013. Zodra een duiker iets vond, kwam hij naar het oppervlak en voeren we snel met een bootje naar hem toe. We noteerden met GPS – Global Positioning System - de plek van de vondst en deden dat in een zakje. Door deze werkwijze wisten we voor een volgende keer waar we moesten duiken en waren de vindplekken goed vastgelegd.

Alle vondsten brachten we naar het gebouw van de AWN in Zaandijk. Daar werden de vondsten door de amateurarcheologen van de vereniging schoongemaakt en “gedetermineerd”.

Kogelpot. Links de gevonden scherven, rechts een reconstructie

Volgens de regels waren we heel beperkt in ons onderzoek. Toch hebben we veel gevonden. De oudste vondst is een scherf van een zogenaamde kogelpot. Dat is een ongeglazuurde ronde pot waarin de mensen kookten. In de rand van die scherf zijn nog de afdrukken van duimen te zien van de makers. Deze scherf vonden de archeologen moeilijk te dateren. Het meest waarschijnlijke is dat hij uit de 11-de of 12-de eeuw dateert, maar het kan ook vroeger zijn. Kogelpotten werden van 800 tot 1300 gemaakt.

Een andere oude vondst is de scherf van een vuurklok uit de 14-de eeuw. In die tijd woonden mensen in “huizen” van hout, leem en een rieten of strooien dak. Men kookte op een open vuur. Dat was erg brandgevaarlijk. ’s Nachts kon door vonken van dat vuur het huis in brand geraken. Om dat te voorkomen zetten mensen een stenen koepel over het vuur met bovenin gaten. Zo bleef het vuur zacht smeulen zonder gevaar voor brand.

Er zijn ook allerlei botten gevonden, van schapen, varkens en koeien. Vaak zaten daar beschadigingen door messen op. Die wijzen erop dat het om slachtafval gaat. Hoe oud die botten zijn weten we niet. Als het nodig is, dan kunnen we dat nog wel achterhalen.

Uit de 16-de eeuw zijn ook scherven van borden gevonden. Mensen konden toen al glazuren, waardoor het aardewerk minder snel verweerde. We vonden onder andere een scherf van een bord met zogenaamd slibversiering. Ook vonden we resten van oude bakpannen en grote kookpotten (grapen).

Onze burgemeester Karen Heerschop eindigde het minisymposium met het openen van een expositie van het gevonden materiaal.

Lesprogramma ‘t Tilletje

Maandag 17 maart gaf Kees van Roon van de AWN les over de vondsten aan de kinderen van basisschool ’t Tilletje. Eerder waren ze op school al voorbereid. Alle leerlingen van de groepen 1 tot en met 8 luisterden geboeid en enthousiast naar de uitleg van Kees. Daarna bekeken ze de tentoonstelling van de vondsten. “Wat vond u nu de mooiste vondst?”, vroegen een paar leerlingen. “De oudste vondsten” antwoorde Kees, “de scherf van een kogelpot, die waarschijnlijk meer dan 1000 jaar oud is en de rest van een vijzel, een kom om dingen in te vermalen. Maar soms werd zo’n vijzel ook gebruikt in de oudste kerken als doopvont, als men een echt doopvont niet kon betalen”. De kinderen zijn op school verder gegaan met Warder onder water. Vooral bij de kleuters zijn er lesjes aan gewijd. Dat was niet eens zo zeer in toegespitst op Warder, maar ook in het algemeen is gesproken over vondsten. Wat zit er in de grond, hoe komt dat daar en wat doen we er mee. De kinderen zijn overal gaan zoeken naar oude scherven. In de hal is een tentoonstelling ingericht. Daar ligt het materiaal dat in het Markermeer gevonden is en materiaal dat de kinderen zelf gevonden hebben.

Expositie in ´t´Tilletje

Verder onderzoek nodig en dijkverzwaring

Gelet op de regels voor archeologische resten hebben wij alleen oppervlakkig mogen zoeken. Dat beperkte onderzoek heeft nu al veel opgeleverd, onder andere dat er bewoningsresten gevonden zijn die dateren uit de 11-de of 12-de eeuw en misschien nog wel ouder. Het is zeer waarschijnlijk dat op deze plek gewoond is. Alle reden dus om professioneel verder te zoeken door de officiële instanties die daartoe bevoegd zijn. Wij gaan ervan uit dat dit gebeurt in het kader van de dijkversterking die het hoogheemraadschap gaat uitvoeren. Immers volgens de plannen die het hoogheemraadschap nu heeft, verdwijnt de duiklocatie onder een pakket grond. Ons gemeentebestuur bepaalt daarbij aan welke voorwaarden het hoogheemraadschap moet voldoen, ook voor archeologische resten. De Historische Vereniging Warder zal daarover in gesprek gaan met de gemeente. Dat doen wij samen met onze collega’s van de Historische Vereniging Oosthuizen. Ook in hun werkgebied kan de dijkversterking gevaar opleveren voor waardevolle cultuurhistorische resten. Naast het overleg met de gemeente onderhouden we natuurlijk contacten met het hoogheemraadschap.

Meer weten?

Mocht u meer willen weten, neem dan contact met ons op via onze e-mail info@historischwarder.nl, of bel Rob van Gerve op 0299-769010.

Overige links

foto´s Mini-symposium

foto´s Expositie in OBS ´t Tilletje

http://www.archeologiewaterland.nl/interessant-mini-symposium-warder-onder-water/

http://www.tilletje.nl/575.html